Przemoc wobec dzieci stała się jednym z problemów społecznych i jest czymś najbardziej haniebnym.

Za przemoc uznawane jest użycie siły fizycznej albo władzy przeciwko drugiemu człowiekowi, prowadzące lub stwarzające ryzyko uszkodzenia ciała lub krzywdy psychicznej, akty godzące w wolność osobistą człowieka, wykraczające poza normy społeczne wzajemnych relacji.

Ze względu na sposoby i formy jej przejawiania, przemoc wobec dzieci podzielono na cztery rodzaje:

· przemoc fizyczna,

· znęcanie się psychiczne lub emocjonalne,

· wykorzystywanie seksualne,

· zaniedbywanie dziecka.

W poniższym artykule zajmiemy się zaniedbywaniem dziecka. Można je zdefiniować jako sytuacje, w których najbardziej podstawowe potrzeby dziecka (wyżywienie, ubranie, higiena, ochrona, bezpieczeństwo, wychowanie, opieka lekarska) nie są zaspokajane przez rodzica lub opiekuna. Zaniedbywanie może być zamierzone (np. nadmierny liberalizm, brak zainteresowania dzieckiem) lub powstać z nieuświadomienia, z niewiedzy lub z niezdolności do odpowiedniego zajmowania się dzieckiem (np. brak podstawowych kompetencji wychowawczych).

        Może przybierać następujące formy. Jedna z typologii zaniedbania przyjmuje jako kryterium efekt zachowania rodzica lub opiekuna. Najczęściej wymienia się:

· zaniedbanie fizyczne w sposób wystarczający, biorąc pod uwagę wiek dziecka, jego potrzeby rozwojowe i emocjonalne. Wymienić można podstawowe potrzeby życiowe jak właściwe żywienie, pielęgnacja, higiena, wypoczynek. U małych dzieci w wyniku niewłaściwej opieki czy higieny może doprowadzić do chorób skóry, zapaleń odmrożeń, zmian pasożytniczych. Starsze dzieci mogą być izolowane przez rówieśników i przezywane, bo są brudne, brzydko pachną.

· zaniedbanie żywieniowe poprzez głodzenie, niedostarczanie odpowiedniej ilości jedzenia. Objawia się niską masą ciała, bólami głowy i brzucha, omdleniami. Może doprowadzić do nieprawidłowości w rozwoju fizycznym i psychicznym.

· zaniedbanie zdrowotne jest niewystarczającą dbałością o zdrowie dziecka, np. niezgłaszanie się z dzieckiem na szczepienia, nieleczenie stanów chorobowych, mimo zaleceń lekarzy

· zaniedbywanie edukacji dziecka poprzez niedopilnowanie dziecka w zakresie odrabiania prac domowych, niewyposażenie w komplet podręczników, odpowiedniej ilości zeszytów lub przyborów szkolnych.

· brak wystarczającej opieki i troski o dziecko postrzegane jest poprzez brak interesowania się w jaki sposób dziecko spędza czas, jakie ma zainteresowania, jakie ma potrzeby i problemy. W skrajnej formie tego zaniedbywania występuje przez opuszczenie lub porzucenie dziecka.

· zaniedbanie emocjonalne lub psychiczne jest zachowaniem rodzica, który w niewystarczającej ilości spędza czas z dzieckiem. Przez to nie wchodzi z nim w relacje, nie zaspokaja podstawowych potrzeb dziecka w zakresie miłości, bliskości i czułości.

Zaniedbaniem aktywnym jest też tzw. „Syndrom Münchausena”. Jest to sytuacja, kiedy rodzice poddają dziecko nieustannym badaniom medycznym powołując się na patologiczne symptomy, wywoływane przez samych rodziców. Symulacja symptomów może być urzeczywistniana poprzez wymyślanie objawów trudnych do zdiagnozowania, poprzez podanie dziecku określonych substancji (środki uspokajające, insulinę, nadmiar soli), bądź też przez fałszowanie próbek poddawanych analizie.

Najbardziej powszechne formy zaniedbywania dziecka w środowisku rodzinnym:

· brak kontroli przez rodziców lub opiekunów,

· niewystarczający lub nieodpowiedni ubiór dziecka, które nosi brudne lub zniszczone rzeczy, jak też nieodpowiednie do warunków pogodowych,

· niedostateczne zabezpieczenie dziecka przed zagrażającymi mu wydarzeniami, braku informacji o negatywnych skutkach jego zachowań,

· prowadzenie w obecności dziecka awantur, libacji,

Przedstawione przykłady odnosiły się do zaniedbywania fizycznego, istnieje wszakże też zaniedbywanie emocjonalne. Do form zaniedbania emocjonalnego należą m.in.:

· odrzucenie kiedy dorosły nie chce uznać potrzeb dziecka, unika i nie akceptuje obecności dziecka, lekceważy je.

· Wyobcowanie kiedy dorosły uniemożliwia dziecku kontakt z jego rówieśnikami, ogranicza dziecku dostęp do normalnych i zwyczajnych doświadczeń społecznych, przebywania w miejscach dogodnych dla potrzeb życiowych i rozwojowych dziecka, np. boisko, kino, plac zabaw,

· Zastraszanie kiedy dorosły grozi, straszy i atakuje dziecko werbalnie, tworząc klimat strachu i napięcia.

Niektórzy autorzy fachowej literatury sygnalizują, że zaniedbywanie dziecka może rozpocząć się już w okresie życia płodowego, czyli tzw. zaniedbanie prenatalne. Matka prowadzi niehigieniczny tryb życia: niewłaściwie się odżywia, pali papierosy, spożywa alkohol, zażywa środki odurzające.

Oznaki zaniedbania dziecka i konsekwencje zaniedbywania dziecka przez rodziców można podzielić na oznaki fizyczne i emocjonalne.

Oznaki fizyczne, które możemy stwierdzić naocznie, np. widoczna niedowaga dziecka, nienależyte chronienie przed zimnem, spędzanie samotnie przez dziecko dużej ilości czasu. Stany takie często stwierdzimy przez zaobserwowaną apatię i zmęczenie dziecka, prośby o jedzenie, nierealizowanie regularnie obowiązku szkolnego – wagary, wykazywanie przez dziecko nadmiernej pasywności lub agresji.

Oznaki emocjonalne u dziecka występują w skrajnych przejawach stanów emocjonalnych na przemian smutek i radość, pesymizm, brak zaufania, depresja, niezdolność do budowania stałych relacji.

U dziecka zaniedbanego może wystąpić „syndrom opóźnienia w rozwoju”- dziecko osiąga wagę, wzrost i rozwój motoryczny na znacznie niższym poziomie niż dzieci w tym samym wieku, a sytuacja ta nie ma uzasadnienia w żadnej przyczynie organicznej.

Decydujące dla uznania powyższych objawów za objawy zaniedbania jest ich chroniczny charakter. Zaniedbanie dziecka ma swoje konsekwencje w funkcjonowaniu dziecka zarówno bezpośrednie, jak i odległe. Do konsekwencji bezpośrednich możemy zaliczyć m.in.: chroniczne choroby dziecka, opóźnienie rozwoju wynikłe z niedożywienia, poczucie wstydu, inności, trudności w nawiązywaniu kontaktu z otoczeniem, zahamowanie rozwoju psychofizycznego. Do odległych konsekwencji zaniedbania należą m.in.: niedorozwój fizyczny, choroby psychosomatyczne, bardzo niska samoocena.

        Jakie są przyczyny przemocy wobec dziecka w rodzinie?

Nie można jednoznacznie określić, jakie są przyczyny stosowania przemocy przez rodziców wobec własnego dziecka. Różni specjaliści podają jako źródła agresji skierowanej na dziecko w istnieniu zaburzeń psychicznych u maltretujących rodziców. Przyczyna maltretowania leży też w warunkach socjologicznych, czyli trudne warunki socjalne, bieda, bezrobocie, wyobcowanie społeczne, normy kulturowe są dla rodziców źródłem wielkiego stresu.

W rodzinie mogą występować „czynniki ryzyka” wywołujące lub potęgujące występowanie przemocy wobec dziecka, np. niechciana ciąża, cechy dziecka, które „zawodzą” oczekiwania rodziców, zaburzenia w procesie tworzenia się więzi emocjonalnej z matką.

Badanie zjawiska przemocy w rodzinie jest rzeczą trudną z kilku względów. Do najważniejszych należy ogromna różnorodność aktów przemocy. Mogą one obejmować zarówno drobne klapsy, jak i bestialskie maltretowanie fizyczne; zaniedbywanie potrzeb dziecka, jak i przesadne zabiegi pielęgnacyjne, w wyniku których doznaje ono krzywdy. Drugim ważnym powodem trudności diagnostycznych jest powszechność stosowania przemocy w relacjach rodzinnych. Do czynników utrudniających poznanie zjawiska i nie pozwalających skutecznie eliminować zachowania o charakterze agresji wobec dziecka należą obowiązujące w danej społeczności normy i stereotypy dotyczące sfery wychowania dziecka, zasad posłuszeństwa, powszechnie panującej „kultury przemocy”.

Aby przeciwdziałać zjawisku przemocy w rodzinie, w tym zaniedbywaniu dziecka, należy propagować wiedze na temat przejawów przemocy (zaniedbania), właściwie diagnozować dziecko i jego sytuację rodzinną, zapewnić rodzicom pomoc socjalną, pedagogiczną, prawną.

Literatura:

Maria Kolankiewicz, Dziecko Krzywdzone, Uniwersytet Warszawski

Józefa Brągiel, Roczniki socjologii Rodziny, Uniwersytet Opolski

Agnieszka Słońska

Starszy pracownik socjalny