Dzieci w Internecie. Zagrożenia i bezpieczeństwo.

Niepokojące informacje pojawiające się w różnych publikacjach, na podstawie prowadzonych badań wskazują, że w Polsce wgląd innych, zwłaszcza osób dorosłych w to, jak dzieci korzystają z Internetu w domu, jest mniejszy niż przeciętnie w krajach Europy. Prawdopodobnie mniej rodziców wie, jak ich dzieci korzystają z Internetu w domach swoich kolegów.

Większa „prywatność” łączenia się z Internetem przez dzieci niesie ze sobą ryzyko częstszego doświadczania zagrożeń internetowych każdego rodzaju oraz mniejszego wglądu rodziców w to, co robią w Internecie ich dzieci. Sugeruje to konieczność lepszej edukacji polskich dzieci odnośnie tego, jak sobie radzić z internetowymi zagrożeniami, a na polskich rodziców nakłada obowiązek monitorowania, jak ich dzieci korzystają z Internetu. Z drugiej strony większa „prywatność” korzystania z Internetu przez młode pokolenie w Polsce może wynikać z tego, że dostęp do Internetu jest możliwy tylko z jednego miejsca w domu, a ponieważ potrzeby dzieci zakresie dostępu do Internetu są większe niż dorosłych, przyłącze do Internetu znajduje się w pokoju dzieci. Większa „prywatność” w korzystaniu z Internetu niesie też ze sobą większe korzyści niż korzystanie w dostępnym dla wszystkich pokoju dziennym. Dzieci mogą bardziej swobodnie eksplorować Internet dla potrzeb nauki szkolnej i gromadzenia wiedzy oraz bardziej elastycznie zmieniać sposoby korzystania z Internetu. Dzięki „prywatności” dostępu do Internetu ich komunikacja z rówieśnikami może być bardziej intensywna i otwarta. Ma to szczególnie duże znaczenie dla młodzieży w okresie dorastania. Z różnych dostępnych badań wynika, że dwie trzecie polskich dzieci łączy się z Internetem w szkole. Dzieci i młodzież korzystają w szkole bardziej ze wsparcia nauczycieli informujących o technologiach, oprogramowaniu i wskazówek, co do ich wykorzystywania niż ze wsparcia nauczycieli z zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu. Nakłada to na szkół i nauczycieli obowiązek starannego przygotowywania uczniów do korzystania z Internetu oraz wglądu i reagowania na ich negatywne doświadczenia w Internecie.

Kompetencja dzieci w Internecie jest nie tylko funkcją liczby i różnorodności aktywności podejmowanych przez dzieci w Internecie, ale również warunkiem do dalszego rozwoju umiejętności internetowych oraz bezpiecznego korzystania z Internetu. Kompetencję dzieci w Internecie można wobec tego badać poprzez sprawdzanie zarówno ogólnych umiejętności radzenia sobie w Internecie, jak też specyficznych umiejętności bezpiecznego korzystania z Internetu. O kompetencji może świadczyć łączna suma wszystkich umiejętności, których dzieci nabyły według tego, co deklarują. Zapytaliśmy je o cztery ogólne umiejętności internetowe i cztery specyficzne odnoszące się do bezpiecznego korzystania z Internetu, czyli czy wiedzą, jak dodać stronę www do zakładki „Ulubione”, znaleźć informację o tym, jak bezpiecznie korzystać z Internetu, zmienić ustawienia prywatności na swoim profilu w portalu społecznościowym, zablokować niechciane kontakty, porównać różne strony internetowe, żeby zdecydować, czy podane informacje są prawdziwe, usunąć historię odwiedzanych stron www, zablokować niechciane reklamy/spam/ wiadomości, zmienić ustawienia filtrowania (które strony internetowe można oglądać, a których nie.

Kompetencje dzieci w Internecie rosną wraz z wiekiem, ale wciąż bardzo duży odsetek stanowią dzieci, które nie nabyły umiejętności niezbędnych do bezpiecznego korzystania z Internetu. Potrzebna im jest więc pomoc bardziej doświadczonych rówieśników lub osób starszych. Te dzieci są najbardziej narażone na ryzyko rozmaitych zagrożeń w Internecie – mają poczucie, że mogą się w nim swobodnie poruszać, ale nie posiadają instrumentów gwarantujących im bezpieczeństwo w Internecie.

Problem uzależnienia dzieci od Internetu.

Rośnie zaniepokojenie rodziców, badaczy oraz terapeutów i psychiatrów problemem uzależnienia dzieci od Internetu oraz natury i podobieństwa tego uzależnienia do uzależnienia nikotynowego i alkoholowego. Wybrano pięć symptomów uzależnienia od Internetu, kierując się tym, na ile wskazują one na zagrożenie dla zdrowia fizycznego (zakłócenia snu, zaspokojenia potrzeby pokarmu), nauki, zainteresowań, potencjalnych konfliktów w rodzinie i funkcjonowania społecznego oraz trudności w ograniczeniu lub wyrugowaniu uzależniającej aktywności.

Zagrożenia w Internecie

Dzieci korzystając z Internetu mogą napotkać zagrożenia w czterech sferach funkcjonowania społecznego: relacjach międzyludzkich opartych na przemocy, agresji i okrucieństwie (typ „Agresja”), wypaczonych kontaktów erotycznych (typ „Seks”), ustalaniu hierarchii wartości i indoktrynacji w tym zakresie (typ „Wartości”) oraz działaniach rynkowych (typ „Komercyjne”). Młodzi użytkownicy Internetu mogą być narażeni na te zagrożenia poprzez zetknięcie się ze szkodliwymi treściami zamieszczonymi w Internecie albo poprzez kontaktowanie się z innymi osobami w Internecie. Sami mogą być sprawcami zagrożeń i negatywnych doświadczeń dla innych, poprzez podejmowanie szkodliwego zachowania online: agresji i napastliwości (cyberagresja), sekstingu, nielegalnego ściągania materiałów (dokumentów, filmów etc.) z Internetu, hazardowych gier online czy prób samobójczych.

Dzieci podają też, że napotkanie zagrożenia internetowego nieczęsto kończy się faktyczną szkodą lub krzywdą. Wśród dzieci, które napotykają zagrożenia, jest wiele tych najmłodszych, które nie nabyły jeszcze wystarczających umiejętności radzenia sobie z internetowymi zagrożeniami.

Rodzicielskie sposoby ochrony dzieci przed zagrożeniami internetowymi, jakie techniki ochrony dzieci stosują ich rodzice.

Rodzice stosują wiele różnych zabiegów w celu ochrony dziecka przed niepożądanymi negatywnymi skutkami korzystania z Internetu przez dzieci. Wyróżnia się pięć podstawowych kategorii zabiegów rodzicielskich mających na celu ochronę dziecka przed tymi skutkami: ochronę aktywną, ochronę bierną, restrykcje, wspólne aktywności w Internecie oraz korzystanie z technologii (specjalnego oprogramowania). Zabiegi te odnoszą się kolejno do: – rozmów z dzieckiem na temat tego, co robi w Internecie; – wspólnego korzystania z Internetu lub wspólnej aktywności w Internecie wraz z dzieckiem, np. grania w grę online; – przebywania w pobliżu dziecka, gdy surfuje ono po Internecie, – określania zasad, w jaki dziecko może korzystać z Internetu, przy czym najczęściej chodzi o zasady ograniczające czas lub sposób korzystania z Internetu, – instalowaniu na komputerze dziecka oprogramowania filtrującego lub blokującego dziecku korzystanie z Internetu w wybranych obszarach bądź umożliwiającego wgląd w historię aktywności dziecka w Internecie. Stosowanie ochrony biernej (przebywanie obok dziecka, gdy jest online) powinno również przynosić pozytywne efekty, zwłaszcza, że w łatwo może ona zamienić w ochronę aktywną. Restrykcje w zakresie korzystania z Internetu mają znaczenie ograniczające aktywność dziecka w Internecie. Występują wtedy, gdy rodzice określają zasady dotyczące sposobu korzystania z Internetu: określają, kiedy korzystanie jest dozwolone lub ile godzin mogą temu poświęcić, a także, z jakich stron www nie można korzystać. Badania wskazują, że ochrona aktywna (rozmowy) powinna być najbardziej efektywna i najważniejsza dla rodziców, zwłaszcza wtedy, gdy celem ma być złagodzenie negatywnych skutków korzystania z Internetu. Inny rodzaj ochrony aktywnej – wspólna aktywność rodzica z dzieckiem w Internecie – niesie ze sobą zarówno pozytywne jak i negatywne skutki. Za negatywne możemy uznać irytację narastającą u dziecka z powodu stałej obecności rodzica w jego aktywnościach online, a także utrwalające się przekonanie, że internetowy świat jest częścią świata prawdziwego. Pozytywnych skutków należy upatrywać w tym, że wspólna aktywność online daje i dziecku, i rodzicowi więcej przyjemności oraz może podnosić u dziecka chęć czerpania wiedzy dostępnej w Internecie i motywację do unikania ryzykownych działań w Internecie. Ostatni typ ochrony jest związany z wykorzystaniem wyspecjalizowanych technologii filtrujących lub blokujących dostęp dziecka do wybranych treści w Internecie lub umożliwiających rodzicom śledzenie aktywności i odwiedzanych stron internetowych.

Konieczne jest więc podnoszenie świadomości również u dzieci – informowanie ich o ryzyku związanym z eksperymentowaniem z tożsamością online: zmieniając tożsamość online są bardziej narażone na napotkanie wiktymizujących je zagrożeń w Internecie oraz na podejmowanie zachowań, które są za szkodliwe dla innych użytkowników sieci (cyberprzemocy i rozsyłania wiadomości z podtekstem seksualnym). Ponieważ eksperymentowanie z tożsamością w Internecie wynika po części z potrzeb rozwojowych okresu dorastania, młodzi są narażeni na większe ryzyko negatywnych doświadczeń w Internecie. Trzeba więc zadbać, żeby edukacja dotycząca konsekwencji zabawy w różne role w Internecie została rozpoczęta, jak tylko dziecko zaczyna korzystać z Internetu.

Dzieci eksperymentujące z tożsamością znacznie częściej doświadczają cyberagresji ze strony innych – najbardziej dotkliwego emocjonalnie zagrożenia internetowego. Ponieważ wiele dzieci ma negatywne doświadczenia z Internetem, a jednocześnie wiele z nich reaguje na te doświadczenia zagrożenia bez silnych emocji czy innych konsekwencji szkodliwych dla rozwoju oraz wiele dzieci nie zgłasza napotkania żadnego z zagrożeń, przyszła polityka dotycząca bezpieczeństwa online powinna kierować środki i pomoc tam, gdzie są najbardziej potrzebne – do najmłodszych dzieci korzystających z Internetu, żeby jak najwcześniej wyposażyć je w odpowiednie instrumenty radzenia sobie z napotkanymi zagrożeniami.

Zabiegi rodziców mające na celu podwyższenie bezpieczeństwa dzieci w Internecie: kontrola aktywności dzieci oraz specyficzne techniki ochrony wiążą się z niższym prawdopodobieństwem napotkania negatywnych doświadczeń dzieci w Internecie, obniżają więc ryzyko doświadczeń negatywnych w Internecie. Bez wsparcia i pomocy rodziców dzieci są mniej bezpieczne w sieci.

Mimo, że deklaracje co do okazywanej pomocy i wsparcia od rodziców oraz deklarowanie stosowania aktywnych zabiegów ochrony dziecka przed zagrożeniami online są wysokie, międzypokoleniowa rozbieżność – w zakresie świadomości doświadczonych przez dziecko zagrożeń internetowych oraz na temat oczekiwanego poziomu zaangażowania rodziców w sprawy dzieci w Internecie – jest znaczna. Rozbieżność ta wskazuje na potrzebę większego zaangażowania się rodziców. Wydaje się, że polscy rodzice wciąż nie radzą sobie z komunikacją z dziećmi na temat zagrożeń i ryzykownych zachowań swoich dzieci w Internecie. Wymaga to podjęcia jak najszybszych działań edukacyjnych dla rodziców. Mimo że wiele zostało zrobione na tym polu, trzeba położyć jeszcze większy nacisk na podnoszenie poziomu świadomości rodziców w zakresie zagrożeń internetowych dla dzieci, jak również włożyć więcej wysiłku w wyposażenie ich w techniki wychowawcze umożliwiające lepszy wgląd w negatywne doświadczenia dzieci z Internetem, trafniejszą ocenę tych doświadczeń i sposoby radzenia sobie z tymi doświadczeniami. Wiele dzieci korzystających z Internetu deklaruje, że w sytuacji problemów z Internetem uzyskują wsparcie z dwu źródeł: od rodziców i od nauczycieli. Jednak wsparcie rodziców jest skuteczniejsze jako czynnik redukujący prawdopodobieństwo doświadczenia zagrożeń online i pomoc w radzeniu sobie z trudną sytuacją emocjonalną, która powstała po doświadczeniu zagrożenia w Internecie. Wsparcie od nauczycieli ma bezpośrednie znaczenie tylko w nabywaniu kompetencji internetowej. Konieczne jest sprawdzenie, czy pośrednio i w jakim stopniu kompetencja internetowa dzieci pomaga im uniknąć zagrożeń w Internecie. Ponieważ w kreatywne i eksplorujące

korzystanie z Internetu przez dzieci i młodzież oraz wykorzystywanie jego możliwości jest wpisane nieuchronne ryzyko napotkania zagrożeń online, celowe jest też wskazanie ogólne: żeby ochrona dziecka w Internecie była skuteczna, a dziecko było bezpieczniejsze surfując online, do efektywnego, nawet najlepszego oprogramowania należy dodać:

(1) ochronę i pomoc świadomie udzielane dziecku przez rodziców,

(2) umiejętne korzystanie z Internetu przez dziecko ze świadomością, że:

„Internet to więcej niż zabawa. To moje życie”

Bogumiła Piotrkowicz

Specjalista pracy socjalnej